Het ontwikkelingsperspectief (OPP) is een individueel ontwikkelplan voor leerlingen. Het is verplicht voor elke leerling in het basis- en voortgezet onderwijs die extra ondersteuning krijgt. In het speciaal onderwijs is een OPP zelfs voor iedere leerling verplicht. De inhoud van het OPP is maatwerk en varieert per leerling. Daardoor is het van belang dat het OPP zorgvuldig wordt samengesteld én geëvalueerd. In deze blog bespreken we de wettelijke vereisten voor het OPP en geven we tips voor het opstellen en evalueren hiervan.

Kwaliteit van OPP’s laat te wensen over

Afgelopen april publiceerde de Inspectie van het Onderwijs een rapport over de kwaliteit van de extra ondersteuning in het funderend onderwijs. In dit rapport was het ontwikkelingsperspectief een belangrijk onderwerp. De Inspectie concludeerde onder andere dat voor te weinig leerlingen met extra ondersteuning een OPP wordt opgesteld, dat de bestaande OPP’s vaak niet aan de wettelijke vereisten voldoen en dat veel scholen hun OPP’s niet in het Register Onderwijsdeelnemers (ROD) registeren.

Een andere belangrijke conclusie van het onderzoek door de onderwijsinspectie is dat scholen onvoldoende didactische, gedrags- of voorwaardelijke doelen formuleren in de OPP’s. Bovendien bleken de gestelde doelen vaak niet passend, ambitieus of concreet genoeg te zijn. Ook de betrokkenheid van ouders en leerlingen bij het opstellen én evalueren van de OPP’s was niet altijd voldoende.

In deze blog gaan we dieper in op deze aandachtspunten en bespreken we hoe je kunt zorgen dat elk OPP voldoet aan de wettelijke vereisten en bijdraagt aan een ononderbroken ontwikkeling van de leerling.

Het ontwikkelingsperspectief in het inspectiekader

Binnen het onderzoekskader van de inspectie is het ontwikkelingsperspectief een onderdeel van de standaard OP2 Zicht op ontwikkeling en begeleiding. Per 1 augustus 2024 worden deze eisen verder geconcretiseerd. Voor het reguliere onderwijs geldt vanaf dat moment:

‘Voor de leerlingen die deze extra ondersteuning nodig hebben, legt de school in het ontwikkelingsperspectief (OPP) vast hoe zij het onderwijs afstemt op de behoefte van de leerling en registreert het ontwikkelingsperspectief in het ROD. De school stelt OPP’s op die voldoen aan de wettelijke vereisten en concrete doelen bevatten. De OPP’s zijn sturend voor een planmatige en doelgerichte uitvoering van de extra ondersteuning. De inhoud en uitvoering van het OPP wordt minimaal eenmaal per schooljaar met de ouders geëvalueerd. Op basis van de evaluatie stelt de school de doelen of aanpak van de extra ondersteuning bij.’

Het ontwikkelingsperspectief is daarmee een belangrijk onderdeel voor het volgen van de ontwikkeling en begeleiding van leerlingen. Met de concretisering van de eisen voor het OPP in het onderzoekskader onderstreept de inspectie het belang van het OPP als randvoorwaarde voor de extra ondersteuning.

Wanneer is een ontwikkelingsperspectief verplicht?

In het speciaal onderwijs is het verplicht om voor elke leerling een ontwikkelingsperspectief op te stellen. Voor het reguliere primair en voortgezet onderwijs ligt dit anders. Hier moet alleen een OPP worden opgesteld wanneer een leerling extra ondersteuning nodig heeft. Wat onder basisondersteuning valt en wat als extra ondersteuning wordt gezien, verschilt per school en wordt beschreven in het schoolondersteuningsprofiel. Voor alle ondersteuning die onder de extra ondersteuning valt is een OPP verplicht. Daarom is het belangrijk dat de school duidelijke kaders stelt voor het onderscheid tussen de basis- en extra ondersteuning. Dit zorgt ervoor dat voor alle betrokkenen duidelijk is wanneer een OPP moet worden opgesteld.

Wettelijke vereisten voor het ontwikkelingsperspectief

Er zijn enkele wettelijke eisen waaraan het ontwikkelingsperspectief moet voldoen. In het OPP moet tenminste worden opgenomen:

• de verwachte uitstroombestemming van de leerling
• de onderbouwing van de verwachte uitstroombestemming van de leerling (met in elk geval een weergave van de belemmerende en bevorderende factoren)
• een beschrijving van de te bieden ondersteuning en begeleiding en – indien aan de orde – de afwijking van het (reguliere) onderwijsprogramma.

Het beschrijven van deze punten zorgt ervoor dat alle belanghebbenden de ondersteuningsbehoefte van de leerling kunnen inzien. Ook hebben zij daarmee inzicht in de daadwerkelijk geboden ondersteuning en begeleiding. Het is daarom ook belangrijk dat dit recht doet aan de actuele situatie van de leerling. Er zal bij de evaluatie van het OPP daarom goed moeten worden beoordeeld of bijstelling nodig is. Verderop in deze blog gaan we verder in op dit evaluatieproces.

Het stellen van doelen in het ontwikkelingsperspectief

Naast de wettelijke vereisten voor het ontwikkelingsperspectief is het belangrijk om doelen te stellen die daadwerkelijk bijdragen aan de vooruitgang van de leerling. Het is het ten eerste van belang dat deze doelen passend zijn bij de geboden ondersteuning. De Inspectie van het Onderwijs verdeelt deze doelen in drie categorieën: didactische doelen, voorwaardelijke doelen (doelen die nodig zijn om te kunnen leren) en gedragsdoelen.

Daarnaast moeten de doelen ambitieus zijn. Daarmee laat de school zien dat zij hoge verwachtingen hebben van de leerling. Ambitieuze doelen bieden een duidelijke richting in de ondersteuning en stimuleren de leerling om zich continu te verbeteren en te ontwikkelen.

Tot slot is het van groot belang dat de doelen concreet en meetbaar zijn, wat aansluit bij de andere twee benoemde essentiële factoren. Concrete doelen geven helderheid en richting, wat ervoor zorgt dat de leerling, ouders en de begeleiders precies weten wat er bereikt moet worden en welke stappen daarvoor nodig zijn. Het geeft bovendien richting aan de evaluatie van het OPP. Samen zorgen deze elementen ervoor dat het ontwikkelingsperspectief effectief en doelgericht is, wat bijdraagt aan een optimale ontwikkeling van de leerling.

Vastleggen van het ontwikkelingsperspectief in het ROD

Sinds 1 augustus 2015 zijn scholen verplicht om OPP’s te registreren in het Register Onderwijsdeelnemers (ROD). Dit geeft de inspectie inzicht in welke leerlingen extra ondersteuning krijgen en draagt daarmee bij aan het toezicht, de monitoring en de evaluatie van de Wet Passend onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs schrijft hierover dat het niet registreren van het OPP in het ROD ervoor zorgt dat het lijkt alsof de school minder ondersteuning biedt dan daadwerkelijk het geval is.

Naast dat het niet registreren van OPP’s problematisch is voor analyse van de ondersteuningsbehoefte door de inspectie, kan dit op schoolniveau ook gevolgen hebben. Omdat de omvang van de extra ondersteuning niet (volledig) in kaart is gebracht, sluit het budget mogelijk niet meer goed aan en kan dit gevolgen hebben voor de financiering van passend onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs benadrukt daarom dat inspecteurs ook nadrukkelijk de registratie in het ROD meenemen bij hun inspectiebezoeken. Scholen krijgen hiervoor met regelmaat een herstelopdracht.

Er geldt een uitzondering op de registratieplicht. Registratie van het OPP in het ROD is niet verplicht voor het (voortgezet) speciaal onderwijs, speciaal basisonderwijs en praktijkonderwijs.

Betrekken van ouders en leerlingen

De leerlingen zijn de belangrijkste schakel in het opstellen en uitvoeren van de ontwikkelingsperspectieven. Het draait immers om hun ondersteuning. Het is essentieel om de leerling te betrekken bij het opstellen van het OPP en de bijbehorende ondersteuning, evenals bij het formuleren van de doelen binnen het OPP.

Ook de ouders spelen een onmisbare rol in dit proces. Bespreek het plan met de ouders en neem de opgestelde doelen hierin mee. Daarnaast heeft de Inspectie van het Onderwijs aangegeven dat ouders over het algemeen weinig worden geïnformeerd over de verwachte uitstroombestemming van hun kind en dat er niet altijd om hun instemming wordt gevraagd. Het is belangrijk om dit te verbeteren door ouders actief te betrekken, hen regelmatig te informeren en om hun feedback te vragen. Dit bevordert niet alleen de transparantie, maar zorgt er ook voor dat ouders zich betrokken voelen bij het leerproces van hun kind.

Evaluatie van het ontwikkelingsperspectief

Na het opstellen (en uiteraard ook uitvoeren) van de ontwikkelingsperspectieven is het van groot belang om periodiek terug te kijken naar de geboden ondersteuning en gestelde doelen. Het doel is dat deze zo goed mogelijk aan blijven sluiten bij de behoeften van de leerling. Het is daarom wettelijke verplicht om het OPP minstens één keer per schooljaar te evalueren. Ons advies is om bij dit proces leerlingen en ouders te betrekken, waarbij de bijstelling van het OPP alleen in overeenstemming met de ouders mag gebeuren.

Evalueer niet alleen de geboden ondersteuning, maar ook de gestelde doelen om te controleren of deze nog voldoende passend, ambitieus en concreet zijn. Door deze periodieke evaluatie wordt gewaarborgd dat de leerling een optimale en ononderbroken ontwikkeling kan doorlopen met de juiste begeleiding.

De evaluaties van de OPP’s kunnen bovendien gebruikt worden voor het evalueren van de extra ondersteuning op schoolniveau. Als de doelen in OPP’s bijvoorbeeld vaak niet gehaald worden, kan dat duiden op knelpunten in het ondersteuningsaanbod. Door de evaluatie van de OPP’s mee te nemen in de kwaliteitscyclus rondom extra ondersteuning, kan dit bijdragen aan betere ondersteuning voor alle leerlingen binnen de school.

Ontwikkelingsperspectieven in de praktijk

Een goed opgesteld ontwikkelingsperspectief is helaas geen garantie voor perfecte begeleiding of de juiste ondersteuning. Het zorgt er echter wel voor dat alle belanghebbenden een concreet beeld hebben van de geboden ondersteuning, er concrete en ambitieuze doelen zijn gesteld om aan te werken. Bovendien is het een randvoorwaarde voor doelgerichte evaluatie van de geboden ondersteuning, en om te kunnen bepalen of er eventuele bijstellingen nodig zijn. Een goed OPP legt de basis voor ondersteuning op maat.