Voor thema’s zoals leesvaardigheid en rekenvaardigheid bestaan al vele jaren kerndoelen. Kerndoelen zijn concreet geformuleerde opbrengsten waar het aanbod van een school naartoe moet werken. De kerndoelen zijn concreet genoeg geformuleerd om gericht onderwijs voor te verzorgen, maar ruim genoeg geformuleerd dat een school vrijheid behoudt voor een eigen schoolvisie en om keuzes te maken om het onderwijs toe te spitsen op haar leerlingen.

In maart 2024 zijn er ook concept-kerndoelen voor de basisvaardigheid burgerschap gepubliceerd door het SLO. Het SLO ontwikkelt voorstellen voor deze kerndoelen, waarna de overheid deze vaststelt. Het eerste voorstel voor deze kerndoelen van burgerschap zijn hiermee bekend gemaakt.

Concept-kerndoelen burgerschap

De concept-kerndoelen geven een kader aan scholen om hun burgerschapsonderwijs vorm te geven. Het zijn concrete zinnen die een idee geven welke kennis en vaardigheden een leerling ontwikkeld moet hebben wanneer deze de school verlaat. De concept-kerndoelen zijn opgesplitst in drie domeinen, Schoolcultuur, Samenleving en Democratie, en Maatschappelijke Vraagstukken. Deze domeinen zijn voor zowel het Primair Onderwijs als het Voortgezet Onderwijs gelijk. In de specifieke uitwerking van de drie domeinen zitten wel verschillen tussen het PO en het VO.

Deze concept-kerndoelen maken het werken aan burgerschap concreet, doordat ze een doel schetsen waar je gericht naartoe werkt. Dit is wel iets anders dan de wettelijke eisen uit het onderzoekskader van de onderwijsinspectie. Deze eisen gerelateerd aan burgerschap beperken zich namelijk niet tot alleen OP0 Basisvaardigheden, maar komen ook terug in verschillende eisen van VS1 Veiligheid, VS2 Schoolklimaat, OR2 Sociale en maatschappelijke competenties en de drie SKA-standaarden. Meer achtergrond over de verschillende wettelijke vereisten rondom burgerschap lees je in deze blog over de burgerschapseisen in het waarderingskader.

Hoe ga ik met de concept-kerndoelen van burgerschap aan de slag?

De concept-kerndoelen zijn nu bekend. Ook al zijn deze nog niet definitief, het geeft je handvatten om als school mee aan de slag te gaan om de basisvaardigheid burgerschap mee vorm te geven. Dit zijn de doelen waar je beleid naartoe werkt.

Het vormgeven van het onderwijs voor de basisvaardigheid burgerschap is niet makkelijk. Het is belangrijk dat burgerschap doorweven is in je gehele onderwijs – een simpel uurtje ‘burgerschapsles’ is niet voldoende. Het gaat om competenties (letterlijk: basis vaardigheden) die een leerling niet alleen moet ‘weten’, maar vooral ook moet ‘uitdragen’. Het is daarom belangrijk dat deze basisvaardigheden constant terugkomen in het onderwijs aan de leerling.

Om aan de slag te gaan met de concept-kerndoelen van burgerschap raden we de volgende stappen aan:

1. Breng je huidige activiteiten in kaart

Ga eens na bij de vakken (VO) of de groepen (PO) op jouw school: wat doet iedereen al wat met de basisvaardigheid burgerschap te maken heeft? Zijn er wellicht al themalessen die te maken hebben met bijvoorbeeld de Europese Unie, of worden er al adviesraden met leerlingen georganiseerd om democratische besluitvorming te stimuleren? Ook al heb je nog geen doorlopend burgerschapsbeleid van klas 1 tot de uitstroomklas, kijken wat je tot nu toe wel hebt is een goed begin.

2. Leg de ‘kralen’ op volgorde

Nu je alle kralen in kaart hebt gebracht, is het zaak deze op volgorde te leggen en te koppelen aan de verschillende concept-kerndoelen. Zijn er kerndoelen die we al redelijk dekken? Zijn er kerndoelen die nog helemaal niet aan bod komen? Het is aan te raden om deze lijst per leerjaar op te stellen, zodat je duidelijk en doorlopend inzichtelijk maakt hoe je toewerkt naar de kerndoelen, jaar na jaar.

3. Het ‘samenhangende en doelgerichte’ curriculum

Zoals ook omschreven in de blog over de verschillende eisen van burgerschap in het waarderingskader is OP0 niet de enige standaard waar burgerschap in terug komt. Wanneer je uitgebreid je beleid op orde hebt gekregen (bijvoorbeeld met de digitale kwaliteitszorgapplicatie OnSpect), heb je al veel van deze onderdelen uitgewerkt en in beeld. Deze verschillende onderdelen zijn de kralen van je kralenketting – de volgende stap is het samenhangende en doelgerichte curriculum waar OP0 om vraagt.

In de standaard OP0 wordt gevraagd om een “… doelgericht en samenhangend curriculum dat past bij de leerlingpopulatie van de school.” Het doelgerichte vang je af door toe te werken naar de kerndoelen, idealiter doorvertaald naar eigen doelen voor de competenties van je leerlingen. Het onderwijs daarnaartoe en de manier waarop je les geeft spits je toe op de kenmerken van de leerlingpopulatie. Het samenhangende curriculum leg je vast door uit te werken hoe je voor elk leerjaar uiteindelijk toewerkt naar de eerder gestelde doelen. Doordat je eerst je huidige activiteiten in kaart hebt gebracht, deze op volgorde hebt gelegd en hebt vergeleken met de (concept-)kerndoelen, kun je inzichtelijk maken waar je nog stukjes mist. Hier de missende onderdelen in verwerken en dit aan elkaar ‘rijgen’ als een kralenketting zorgt dat je bezig bent met dit samenhangende curriculum.

4. Doorlopend evalueren

Uiteraard is één keer beleid opstellen het meeste werk. Om dit up-to-date te houden, zul je het doorlopend moeten evalueren. Zorg ervoor dat je de kwaliteitscyclus hiervoor dusdanig hebt ingericht dat deze structureel en consequent wordt doorlopen. Dit kan bijvoorbeeld met OnSpect. Inhoudelijk kun je de ontwikkelingen rondom de kerndoelen volgen bij SLO, of je aansluiten bij een expertisepunt over burgerschap. Uiteraard is het ook aan te raden om hierin samen op te trekken met collega’s van andere scholen, of met een werkgroep binnen de school.

Waarom koop ik geen methode?

Het uitwerken van een ‘doelgericht en samenhangend curriculum’ gaat niet over één nacht ijs – het vraagt inzet, professionaliteit en focus binnen je school. Desondanks houd je hiermee wel de kennis binnen boord. Je geeft je collega’s de kracht om de professional te zijn waarvoor ze zijn opgeleid en biedt hen de kans ook echt invloed te hebben op het onderwijs dat ze geven.

Het aanschaffen van een methode rondom burgerschap is ook zeker een optie. Hiermee koop je dit curriculum en haal je het rechtstreeks in huis. Alleen, de verandering in onderwijs en werkwijze moet een bewuste keuze zijn. Immers, een verandering van werkwijze naar de nieuwe manier van lesgeven is een verandering die ook niet zonder moeite zal plaatsvinden. De vraag is of je kiest voor een proces dat moeite kost maar waarbij je wel investeert in je eigen organisatie, of een proces dat moeite kost in het aanpassen naar een nieuwe werkwijze.