Binnen het onderzoekskader van de Inspectie van het Onderwijs komt het op veel plekken terug; Hoe houd je als school rekening met de kenmerken van de leerlingenpopulatie? Hoe breng je de kenmerken van de leerlingenpopulatie in beeld? In deze blog geven we een aantal tips.

Elke school heeft een unieke samenstelling van leerlingen, elk met hun eigen achtergronden en uitdagingen. Daarbij speelt ook de fysieke locatie van de school een belangrijke rol. Het begrijpen van deze context is belangrijk voor het creëren van een onderwijsomgeving waarin iedere leerling tot zijn of haar recht kan komen. Dit vraagt om een analyse van zowel objectieve als subjectieve kenmerken van de leerlingenpopulatie.

Objectieve kenmerken als fundament

Het gebruik van objectieve kenmerken zoals demografische gegevens en de schoolweging geeft een goede basis. De schoolweging, die in het basisonderwijs wordt gehanteerd, is een getal dat aangeeft in hoeverre een school extra middelen krijgt voor leerlingen met een risico op onderwijsachterstand. Dit wordt onder andere berekend aan de hand van het opleidingsniveau van de ouders.

Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs (NCO)

In het najaar publiceert het NCO een uitgebreide rapportage voor de po- en vo-scholen van elk schoolbestuur in Nederland. Deze rapportage biedt scholen naast een analyse van de leerlingpopulatie ook inzicht in de onderwijsloopbanen van hun leerlingen (vervolgsucces SKA3) en toont de effectiviteit van het onderwijsbeleid. Het biedt een beeld dat schoolbesturen kunnen gebruiken om hun strategieën en benaderingen te verfijnen, wat bijdraagt aan de voortdurende verbetering van het onderwijs.

Met betrekking tot de leerlingpopulatie analyseert NCO de diversiteit binnen de school. Er worden statistieken gepubliceerd over het aandeel van leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond, het percentage van leerlingen wiens ouders een lager inkomen hebben, en hoeveel leerlingen opgroeien in eenoudergezinnen. Met behulp van deze gegevens krijgt de school inzicht in de trends en ontwikkelingen van de verschillende groepen leerlingen.

Sociaal-economische context

Sociaal-economische kenmerken zijn eveneens van groot belang. Deze gegevens kunnen bijvoorbeeld verzameld worden middels ouderenquêtes. Voor scholen in het voortgezet onderwijs kan het waardevol zijn om naast de thuissituatie ook de hoeveelheid bijbaantjes en de sociale druk die leerlingen ervaren te onderzoeken.

Taal- en rekenniveaus

Het meten van taal- en rekenniveaus bij binnenkomst is van groot belang om onderwijs op maat te kunnen bieden. Scholen kunnen gestandaardiseerde toetsen afnemen om het beginniveau van elke leerling te bepalen. Door deze resultaten te koppelen aan de referentieniveaus of gegevens van vergelijkbare scholen, kan in beeld worden gebracht hoe leerlingen het doen in vergelijking met leeftijdsgenoten.

Digitale geletterdheid

In het onderwijs is het ook steeds relevanter om de digitale geletterdheid van leerlingen in kaart te brengen. Binnen het onderwijs spelen digitale (leer)middelen inmiddels een onmisbare rol. De vaardigheid om met deze middelen om te gaan is belangrijk voor het succes van leerlingen. Dat geldt ook voor de mate waarin zij in hun thuissituatie toegang hebben tot digitale middelen.

Leerstijlen en onderwijsbehoeften

Iedere leerling heeft een voorkeur voor een bepaalde manier van leren. Sommige leerlingen zijn visueel ingesteld, anderen leren beter door te doen of te luisteren. Door deze leerstijlen in kaart te brengen, kunnen scholen hun onderwijsmethoden aanpassen om verschillende soorten leerlingen beter te bedienen. Het identificeren van speciale onderwijsbehoeften, zoals de noodzaak voor leerondersteuning of uitdagingen zoals dyslexie of ADHD, kan ook helpen bij het plannen van geschikte onderwijsondersteuning en interventies.

Locatie en herkomst

De geografische herkomst van leerlingen kan belangrijk zijn, vooral als een school leerlingen uit een breed scala aan buurten trekt. Dit kan zowel verrijkend zijn als uitdagingen met zich meebrengen, bijvoorbeeld doordat er grotere verschillen tussen leerlingen ontstaan. Als de reistijd voor leerlingen langer is kunnen er bovendien ook andere sociale- en veiligheidsuitdagingen gaan spelen. Ook de fysieke locatie van de school en de functie binnen de wijk, stad of regio zijn een belangrijk aspect.

Maatschappelijke thema’s

Het is ook belangrijk om te weten hoe leerlingen denken over maatschappelijke thema’s. Dit kan bijvoorbeeld via klassikale discussies of (anonieme) enquêtes in beeld worden gebracht. Vooral in het voortgezet onderwijs, waar jongeren beginnen hun eigen wereldbeeld te vormen, kan dit inzichten bieden die van invloed zijn op hun leerproces en welbevinden op school. De school kan hier rekening mee houden in haar burgerschapsonderwijs en de aanpak rondom sociale en maatschappelijke competenties.

Carrière-interesses en toekomstperspectieven

Vooral in het voortgezet onderwijs is het belangrijk om inzicht te krijgen in de carrière-interesses en toekomstperspectieven van leerlingen. Scholen kunnen het aanbod voor loopbaanoriëntatie- en begeleidingstrajecten hierop afstemmen.

Onderzoekskader inspectie

Binnen het onderzoekskader van de Onderwijsinspectie wordt afstemming op de leerlingenpopulatie expliciet genoemd bij de volgende thema’s:

• Basisvaardigheden (OP0)
• Het onderwijsaanbod (OP1)
• Schoolklimaat (VS2)
• Onderwijsresultaten (OR1)
• Sociale en maatschappelijke competenties (OR2)
• Visie, ambities en doelen (SKA1)

De leerlingenpopulatie is daarmee één van de omgevingsfactoren die door de inspectie worden meegewogen. De inspectie verwacht van besturen en scholen dat zij hierop inspelen. Het is dus van belang om de leerlingenpopulatie goed in beeld te hebben én zichtbaar te maken hoe de school daar mee omgaat.

De leerlingpopulatie in beeld

Het in beeld brengen van de kenmerken van de leerlingenpopulatie is een dynamisch proces dat voortdurend aandacht en bijstelling vereist. Door zorgvuldig te luisteren naar leerlingen en aandacht te hebben voor de context waarin zij opgroeien, kunnen scholen hun onderwijs nog beter op hen afstemmen.